VERSLAG W.A. Mozart:
de wereld van zijn opera’s
27 – 29 april 2012 De Glind Amersfoort
Wat is opera? Opera is kort gezegd een toneelstuk met orkestbegeleiding waarin voornamelijk gezongen wordt. Er is meestal een mooi decor en soms zitten er ook stukken ballet in opera’s. Je zou denken dat nu alleen de operaliefhebber zou kunnen genieten van dit weekend: deelnemers van Musicosophia willen immers toch alleen maar luisteren!
In het seminar werd echter vooral gewerkt aan het muzikaal verklaren van de steeds bij Mozart aanwezige (al te ) menselijke factor, en dan vooral de liefde in al zijn facetten. Onderhuids is al aanwezig wat later in de romantiek aan dramatiek zal losbarsten, maar bij de jonge Mozart nog met muzikale schoonheid bekleed wordt. Vrijdagavond behandelden we als opmaat de Intrada tot “Bastien und Batienne”, een opera waarin de kindergeest van een twaalfjarige (!) nog aanwezig is. In deze ouverture blijkt heel duidelijk hoe dreigende krachten ongevaarlijk worden gemaakt. Onzichtbare stormen komen muzikaal over als onderhoudend. Net als bij de daaropvolgende aria van Bastienne “Mein liebster Freund hat mich verlassen” horen we hoe een kind met weinig middelen een wereld schept, die geenszins kinderachtig genoemd kan worden. Een herkenbare melodie die, weliswaar in de conventionele stijl van de barok, de kindergeest van verlatenheid op een zachtmoedige wijze uitdrukt.
De Musicosophia-methode met herhaald luisteren helpt ons het onzichtbare enigszins zichtbaar te maken. Naast de archetypische hoofdpersonen in het verhaal verschijnt de muziek zodoende als een onzichtbare hoofdpersoon. De muziek bij opera wordt dan niet zo maar als toevoeging ervaren, maar als wezenlijk verbindend en puur muzikaal element. Opera’s met een sprookjesachtige naïviteit als Bastien und Bastienne kenden weinig dramatische ontwikkeling en werden indertijd zeer statisch uitgevoerd. Zeer geschikt zijn ze ook voor een marionettentheater, waar de kijker zich kan spiegelen aan een pop: je kunt a.h.w. dat horen wat jezelf in je draagt, zonder afgeleid te worden door een zanger(es) van vlees en bloed.
Ook in de opera Idomeneo, die we in korte doorloop behandelden, zien we levens verlopen in oerbeelden: Elektra en Ilia, muzikale personages met verschillende gezichten voor het lijden. De Elektra-figuur en de Ilia-figuur vinden we later in de Zauberflöte terug in de gestalten van resp. Koningin van de nacht en Pamina. Mozart nodigt ons als het ware aan de hand van deze archetypische figuren uit om een besluit te nemen hoe we willen lijden, op resp. wraakzuchtige of zachtmoedige wijze. Ook schuwt hij de z.g. Deus ex machina niet als oerbeeld voor een bepalende bovenaardse ordening, die laat zien dat de mens het niet altijd alleen afkan. George Balan, grondlegger van Musicosophia, schrijft daarover: “mens, hou op, je schepper om al te persoonlijke dingen te vragen, ontsteek met behulp van de muziek het vuur in je ziel en volg rustig je lot.”
Vervolgens behandelden we, deels met video, ook de opera’s met wat meer psychologie, zoals de z.g. Da Ponte (librettist) opera’s: Figaros Hochzeit en Don Giovanni. Mozart laat hier zien gevoel te hebben voor de menselijke ziel, voor de conflicten tussen man en vrouw. Tegelijk wil hij muziek voor iedereen schrijven, niet alleen voor de aristocratie. Melodieën sluiten dan ook aan bij de volkscultuur, thema’s gaan over geluk en ongeluk en tranen, nog niet over existentiële en kosmische vragen zoals bij Beethoven. Wel manifesteert hij zich als rebel en eerste onafhankelijke musicus met (versluierde) kritiek op de samenleving.
Dat laatste werkt Mozart fenomenaal uit in Don Giovanni, zijn absolute meesterwerk, waarvan we een prachtige video-doorloop kregen en een grafische partituur maakten van de oermenselijke dialoog tussen man en vrouw in de aria La ci darem la mano.
Don Giovanni moet van zichzelf hard werken voor de vrijheid, getuige zijn lijfspreuk: “el que es fiel a una, es cruel con todas las demás”. In vertaling: “degene die zich maar op een vrouw richt doet alle anderen te kort….” Decadente vrouwenjager krijgt zijn “verdiende” loon, zo lijkt het verhaal te gaan. De muziek openbaart hier echter haar diepste wezen van de vrije mens die kiest voor de slavernij van het materialisme of voor de innerlijke vrijheid, door liefde en geestkracht verworven op het dictaat van de samenleving, waarin het zachtmoedige onderdrukt is.
Telkens blijken Musicosophia-seminars meer dan verheven bijeenkomsten te zijn waar vrijblijvend mooie muziek beluisterd wordt. Het is aan ons om te “vergeten”en dan weer proberen te verbinden met het leven van alledag. De vraag is hoe we archetypen kunnen activeren, zodat ze in ons onbewuste dringen voor innerlijke oriëntatie en ter versteviging van ons zelfbeeld. Ook het herkennen van oerbeelden is van belang om niet het instrument van anderen te worden.
Léon Werry
Luisteren naar klassieke muziek stimuleert cognitieve, emotionele, fysieke, sociale en culturele vaardigheden
De auteur prof. dr. Andreas de Bruin doceert
op de hogeschool en universiteit in
München en onderzoekt de uitwerkingen van
kunst op mensen. Voor meer informatie:
E-mail: andreas.de_bruin@hm.edu
VERSLAG 4e en laatste weekend cyclus:
Bijzonder was ook de kennismaking met de familie Mendelssohn in een documentaire film. Wij kunnen ons geen voorstelling maken van de wederwaardigheden van deze vooraanstaande familie van de componist. Ooit was Moses, de grootvader van Felix Mendelssohn, een gebochelde man, die verstoken was van enige vorming of educatie (verboden voor joden) vanuit het getto van Dessau te voet naar Berlijn gelopen. Binnenkomen voor joden kon alleen via de poort voor varkens. Toch was hij de eerste jood die het waagde in het Duits te publiceren. Voor de grote schrijver Lessing stond deze Moses, filosoof van de Verlichting, model voor zijn boek over verdraagzaamheid: Nathan der Weise. Ook de jonge Felix heeft het antisemitisme van niet de geringste geesten van de 19e eeuw moeten doorstaan. Belangrijk is ook de bijdrage die Mendelssohn heeft geleverd aan de herontdekking van Bachs muziek. Hij organiseerde in Berlijn de eerste uitvoering van de Mattheuspassion sinds Bachs dood. 
Met muziek het nieuwe jaar in
